Υπήρξε μια και μοναδική στιγμή στον πρόσφατο ιστορικό χρόνο που με έναν μαγικό τρόπο συναντήθηκαν η Κρήτη, ο Μίκης Θεοδωράκης και τα Σκόπια. Σε άλλες εποχές, όταν είχαμε αρχίσει να παίρνουμε χαμπάρι πως η ένταση με τη διπλανή χώρα αποβαίνει εις βάρος μας και οικονομικά και διπλωματικά – πολιτικά. Τότε που ευτυχώς δε βρέθηκαν μαυροφορεμένοι Κρητίκαροι καβαλάρηδες να στυλώσουν τα πόδια στη συνάντηση των λαών.Τότε που ο Μίκης αντί για εθνικιστικές κορώνες άφηνε μερικά γαρύφαλα στον τάφο του Γιώργου Ζορμπά, του ήρωα του Καζαντζάκη και αργότερα διεύθυνε την κρατική ορχήστρα της ΠΓΔΜ, μέσα στα Σκόπια σε μια συναυλία ειρήνης και συναδέλφωσης.
Είμαστε στον Απρίλιο του 1997, πρωθυπουργός στην Ελλάδα είναι ο Κώστας Σημίτης και πρόεδρος στα Σκόπια ο Κίρο Γκλιγκόροφ. Δύο χρόνια πριν είχε υπογραφεί η ενδιάμεση συμφωνία που ισχύει μέχρι σήμερα και έδωσε (έστω και ως προσωρινή) τη σύνθετη ονομασία «ΠΓΔΜ» στη διπλανή χώρα. (Ναι το «Μ» σημαίνει Μακεδονία, μη λέμε τα ίδια…).
Ο Μίκης ασφαλώς δεν υποστέλλει τη σημαία του «Μακεδονικού» ωστόσο προχωρά, με τις ευλογίες της τότε κυβέρνησης, σε μια κίνηση με πολλούς συμβολισμούς και με πολλή προσοχή στις διατυπώσεις του. Ένα μήνα πριν, η εφημερίδα ΕΘΝΟΣ αποκαλύπτει πως στο νεκροταφείο «Μπούτελ» των Σκοπίων βρίσκεται θαμμένος ο θρυλικός ήρωας του Καζαντζάκη Γιώργος Ζορμπάς (που ήταν Γιώργος και όχι Αλέξης όπως τον βάφτισε λογοτεχνική αδεία ο Καζαντζάκης).
Η έκπληξη ήταν για όλους μεγάλη, ειδικά στην περίοδο που αποκαλύφθηκε. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης έγραφε για τα τελευταία χρόνια του Ζορμπά. «Αυτός πήγε κατά Βορρά και καταστάλαξε στη Σερβία, σ’ ένα βουνό δίπλα στα Σκόπια, όπου ξεπάτωσε, λέει, πλούσια φλέβα λευκόλιθο, τύλιξε μερικούς παραλήδες, αγόρασε σύνεργα, στρατολόγησε εργάτες κι άρχισε πάλι να ανοίγει μέσα στη γης γαλαρίες. Τίναξε βράχους, έφτιαξε δρόμους, έφερε νερό, έχτισε σπίτι, παντρεύτηκε, γέρος κοτσανάτος, μια όμορφη γλεντοχήρα, τη Λιούμπα και έκανε παιδί μαζί της».
Οι δημοσιογράφοι του ΕΘΝΟΥΣ Χρίστος Τελίδης, Μαρία Ριτζαλέου και Εύρης Τσούμης βρήκαν στα Σκόπια τον οικογενειακό τάφο της οικογένειας Γιάντα από τη Σερβία. Εκεί αναπαύονταν η Κατίνα Γιάντα (1906-1969) και ο άντρας της Γιοβάν Γιάντα, με τα ονόματά τους γραμμένα στα σλαβικά. Στα λατινικά τελευταίο υπήρχε το όνομα του Γιώργου Ζορμπά με ημερομηνία γέννησης το 1869 και θανάτου το 1943. (Η τελευταία ήταν λάθος, αφού ο Ζορμπάς πέθανε το 1941). Ο Ζορμπάς είχε ταφεί αρχικά στα παλιά νεκροταφεία νότια της πόλης των Σκοπίων και αργότερα τα δύο εγγόνια του που ζούσαν στο Βελιγράδι μετέφεραν τα οστά του και τα τοποθέτησαν στον οικογενειακό τάφο των γονιών τους.
Ο Μίκης τον επόμενο μήνα οργανώνει την παρουσίαση του έργου του «Ζορμπάς ο Έλληνας» στην αίθουσα της όπερας του Λαϊκού Θεάτρου σε χορογραφία Λόρκα Μασίνε. Παρών στη συναυλία και ο ίδιος ο Κίρο Γκλιγκόροφ, με εμφανή τα σημάδια από την απόπειρα δολοφονίας του, η οποία είχε πραγματοποιηθεί αμέσως μετά την υπογραφή της ενδιάμεσης συμφωνίας και ακόμα μένει ανεξιχνίαστη. Πιθανότεροι υπαίτιοι οι ακραίοι εθνικιστές των Σκοπίων που θεώρησαν προδοτική τη συμφωνία με την Ελλάδα ενώ για άλλους υπεύθυνες ήταν οι σερβικές μυστικές υπηρεσίες του ομόθρησκού μας Μιλόσεβιτς που διαφωνούσε με τη συμφωνία και ήθελε να έχει υποχείριό του το κρατίδιο καλλιεργώντας τον «Μακεδονισμό».
Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν ο Μίκης ταξιδεύει στα Σκόπια. Την ίδια περίοδο αρθρογραφεί για το Μακεδονικό στη Le Monde. Και στις διατυπώσεις του είναι πολύ προσεκτικός:«Το πρόβλημα θα υπάρξει αν τα Σκόπια επιδιώξουν αποκλειστικότητα του ονόματος Μακεδονία και άλλα εδάφη με το ίδιο όνομα, όπως η ελληνική Μακεδονία, θεωρηθούν εδάφη υπό κατοχή».Η φράση αυτή μεταφέρεται αυτούσια και στο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ όπου μιλά και ο ίδιος ο Μίκης πάντα στο ίδιο πνεύμα (ακούστε τη στο 12ο λεπτό στο βίντεο που ακολουθεί).
Που σημαίνει πως αν διασφαλιστεί ότι κανείς δεν επιδιώκει την αποκλειστικότητα στη χρήση του ονόματος τότε μάλλον δεν υπάρχει και πρόβλημα… (Όλως τυχαίως σήμερα στη συμφωνία που προωθείται και αποδέχεται η άλλη πλευρά περιλαμβάνεται ακριβώς αυτός ο όρος, περί μη αποκλειστικής χρήσης του ονόματος). Οι «Σκοπιανοί» το δέχονται. Εμείς το δεχόμαστε; Οι διοργανωτές των συλλαλητηρίων το δέχονται; Ο Μίκης, που ακριβώς αυτό έλεγε τότε, το δέχεται;
Εφόσον η διπλανή χώρα δε ζητά την «αποκλειστική» χρήση του ονόματος και είναι διατεθειμένη να αφαιρέσει αλυτρωτικά σημεία από το Σύνταγμά της και εφόσον γίνονται απολύτως σεβαστά από όλους και παραμένουν αδιαπραγμάτευτα τα σύνορα στην περιοχή, ποιος έχει τελικά το πρόβλημα;
Μήπως αυτό που παρουσίαζε το 1997 ως πρόβλημα ο Μίκης Θεοδωράκης είναι αυτό ακριβώς που υποδηλώνουν τα δικά μας συλλαλητήρια; Μήπως το σύνθημα «Η Μακεδονία είναι ελληνική» υποκρύπτει αποκλειστικότητα του ονόματος από την πλευρά μας και άρα άλλα εδάφη όπως η βουλγαρική ή η «σκοπιανή» Μακεδονία θεωρούνται για το συλλογικό μας υποσυνείδητο ως εδάφη στην πραγματικότητα δικά μας αλλά παραμένοντα υπό κατοχή;
Συνεχίζετε να είστε σίγουροι πως έχουμε δίκιο να κατεβαίνουμε με τέτοια συνθήματα στους δρόμους; Είναι σίγουρος ο Μίκης πως δε συγκρούεται σφοδρά με όσα ο ίδιος έλεγε πριν από μερικά χρόνια;
Η συναυλία στα Σκόπια είχε τεράστια επιτυχία. Σε όλη τη διαδρομή του ο Μίκης έχει στο κατόπι του το συνεργείο της ΕΡΤ, η οποία εκτός από το ότι μεταδίδει απευθείας τη συναυλία στην Ελλάδα, γυρίζει και το ντοκιμαντέρ που ακολουθεί. Βεβαίως η χώρα στο ντοκιμαντέρ αναφέρεται συνεχώς ως «Σκόπια» και όχι ως ΠΓΔΜ όπως είχε ήδη ονομαστεί αλλά σκεφτείτε και την εποχή που γυρίζεται…
Τα χρόνια που ακολουθούν οι συζητήσεις για το όνομα «παγώνουν» αλλά οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών «θερμαίνονται» στο έπακρο. Για να φτάσουμε 10 χρόνια μετά, το 2008, και τουλάχιστον μέχρι να ξεσπάσει η ελληνική οικονομική κρίση οι επενδύσεις των ελληνικών επιχειρήσεων στην ΠΓΔΜ να φτάνουν το 1 δις ευρώ και να απασχολούν περισσότερα από 20.000 άτομα. (Τα Ελληνικά Πετρέλαια, η Εθνική Τράπεζα, η Alpha BANK, η ΟΤΕ-Cosmote, η ΤΙΤΑΝ, ο Βερόπουλος, η Τρία Έψιλον, η Elbisko είναι από τις εταιρίες με τις μεγαλύτερες επενδύσεις στη χώρα).
Δείτε εδώ το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ από την επίσκεψη του Μίκη στα Σκόπια:
Η επιστολή στον Μίκη
Ο τενόρος Βlagoj Νakoski
Ο Blagoj Nakoski είναι ένας νέος λυρικός μουσικός από τα Σκόπια. Ασχολείται από παιδί με την κλασσική μουσική και σήμερα είναι ένας από τους πιο σημαντικούς τενόρους της όπερας σε ολόκληρα τα Βαλκάνια. Η μητέρα του, επίσης μουσικός, είχε συμμετάσχει σε εκείνη τη συναυλία του Μίκη στα Σκόπια και ο ίδιος ως παιδί παρακολούθησε από κοντά όλες τις πρόβες και την επαφή του Μίκη με τους μουσικούς της χώρας του.
Διαβάζοντας άρθρο του Μίκη Θεοδωράκη στο Πρώτο Θέμα, στις 3 Ιανουαρίου 2018 , με το οποίο ο συνθέτης συνέδεε την οικονομική κρίση στη χώρα μας με την υπόθεση της Μακεδονίας, ο Nakoski του έστειλε επιστολή.
Έλεγε ο Μίκης στο άρθρο του:
«Τυχόν υποχώρηση από αυτή τη γραμμή θα έχει ολέθρια αποτελέσματα για το μέλλον της χώρας μας, δεδομένου ότι μετά την οκταετή καταλήστευση του ελληνικού λαού που μας οδήγησε στην σημερινή δραματική κατάσταση, το μόνο που μας απομένει είναι η διαφύλαξη της εθνικής μας ακεραιότητας. […] Με όχημα το όνομα «Μακεδονία» και παραμορφώνοντας τα ιστορικά γεγονότα σε βαθμό γελοιότητας επιδιώκει την επέκταση των συνόρων της εις βάρος των δικών μας για τη δημιουργία της λεγόμενης «Μακεδονίας του Αιγαίου».
Και ο Nakoski του επισημαίνει:
Κύριε Θεοδωράκη, Πραγματικά μένω έκπληκτος διαβάζοντας τα σχόλιά σας, όπου συσχετίζετε το πρόβλημα στη χώρα σας με το όνομα της πατρίδας μου. Η έκπληξή μου συνίσταται σε πολλούς λόγους: Πρώτον, από ένα άτομο όπως εσάς, καταξιωμένο καλλιτέχνη παγκοσμίως, περίμενα τουλάχιστο λίγο περισσότερο κοσμοπολιτισμό. Εμείς οι καλλιτέχνες έχουμε την ευχαρίστηση να εργαζόμαστε σε ένα ευγενές επάγγελμα το οποίο μας επιτρέπει να ταξιδεύουμε ανά τον κόσμο και να μιλάμε μια γλώσσα [η μουσική] που επιτρέπει να ρίχνει τείχη και να γκρεμίζει συγκρούσεις. Αυτό μας επιτρέπει όλους να είμαστε ενωμένοι σε μία μεγάλη οικογένεια όπου οι πολιτιστικές διαφορές μεταξύ των εθνών μας αναπαριστούν τον πλούτο της ανθρώπινης έκφρασης.
Δεύτερον, το 1997, το δημοφιλέστερό σας έργο, ο «Ζορμπάς», παρουσιάστηκε στο Μακεδονικό Εθνικό Θέατρο παρουσία του πρώην προέδρου Κίρο Γκλιγκόροφ (…) και μεταδόθηκε ζωντανά από την ελληνική τηλεόραση. Προσωπικά ως μαθητής στο γυμνάσιο των Σκοπίων παρακολούθησα όλες τις πρόβες και η μητέρα μου συμμετείχε στην παράσταση. (…) Τότε επισκεφτήκατε τον τάφο του Ζορμπά στο νεκροταφείο στο Μπούτελ. Αυτή ακριβώς η ιστορία του Ζορμπά θα μπορούσε να είναι ένα από τα θετικά παραδείγματα για τις επαφές μεταξύ των πολιτισμών των λαών των Βαλκανίων, αλλά θα μπορούσε και να μας δώσει ώθηση στην αναζήτηση εποικοδομητικών λύσεων.
Ο Μίκης λίγες μέρες μετά ανταπάντησε:
[…] εμείς έχουμε δίκιο όταν με βάση αυτό το όνομα, στέλνετε χάρτες της Μακεδονίας του Αιγαίου που φτάνουν ώς τον Όλυμπο, διατείνεσθε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε κατακτητές της ίδιας μας της συμπρωτεύουσας, της ελληνικής Θεσσαλονίκης κ.λπ. κ.λπ. αμφισβητώντας έτσι την ίδια την ακεραιότητα της χώρας μας. Πώς λοιπόν ζητάτε από μένα να είμαι… «κοσμοπολίτης» όταν με όλα αυτά τα μυθεύματα κάποιοι επιδιώκουν να ακρωτηριάσουν την πατρίδα μου;
[…] Στη ζωή μου ολόκληρη απέδειξα, νομίζω, πόσο είμαι πραγματικά ταγμένος στην υπόθεση της ειρηνικής συνύπαρξης των Λαών. Και δεν έχω κανένα δισταγμό να δηλώσω ότι δεν έχω τίποτα με τον λαό σας που τον αισθάνομαι πολύ κοντά μου, όπως τότε που διηύθυνα τον «Ζορμπά» στα Σκόπια. Όταν όμως βλέπω την υπόθεση αυτή της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών μας να γίνεται πρόσχημα στα χέρια κάποιων σκοτεινών δυνάμεων που εκμεταλλεύονται τους λαούς και το τελικό αποτέλεσμα να είναι να κινδυνεύει αυτή τη στιγμή η εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μου, δεν είναι δυνατόν να μην αντιδράσω με όλες μου τις δυνάμεις.
Μπορείτε να διαβάσετε εδώ το πλήρες κείμενο των δύο επιστολών
Κάπου εδώ έρχεται η ώρα των αναγνωστών να βγάλουν τα συμπεράσματά τους.
– Ποιος στέλνει χάρτες με τη Μακεδονία να φτάνει ως τον Όλυμπο. Το επίσημο κράτος της ΠΓΔΜ ή οι αντίστοιχοι εθνικιστές από την άλλη πλευρά των συνόρων; Δεν μας φτάνει αν αλλάξουν το Σύνταγμά τους, αν αναγνωρίσουν τη μη αποκλειστική χρήση του ονόματος (όπως ζητούσε ο Μίκης το 1997) και αποδείξουν πως σέβονται τα χαραγμένα σύνορα; Κινδυνεύυει στα σοβαρά αγαπητέ Μίκη η εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας από το οικονομικό της προτεκτοράτο;
– Οι «σκοτεινές δυνάμεις που εκμεταλλεύονται τους λαούς» αγαπητέ Μίκη, είναι μόνο από την απέναντι πλευρά των συνόρων; Μήπως κάποιες από αυτές κρύβονται και στους διοργανωτές των δικών μας συλλαλητηρίων;
Καλό βόλι σε όσους πάτε στο συλλαλητήριο…
Πρώτη δημοσίευση: Mesogios.gr
