Χειμερινό ηλιοστάσιο και Χριστούγεννα!

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ

Γιορτάσαμε το Σάββατο 21 Δεκέμβρη στις 04:27 UTC, το Χειμερινό Ηλιοστάσιο! Την ήττα της νύχτας ακριβώς τη στιγμή που φτάνει στο ζενίθ της, με την έναρξη του μεγαλώματος της μέρας. Ο Ήλιος βρέθηκε στο χαμηλότερο σημείο στον ορίζοντα του βορείου ημισφαιρίου σηματοδοτώντας την έναρξη του χειμώνα. Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο στο βόρειο ημισφαίριο, οι ακτίνες του Ηλίου σχηματίζουν την ελάχιστη τους γωνία, με την Ελλάδα να λαμβάνει το ηλιακό φως σε γωνία περίπου 30ο. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι οι νύχτες είναι αρκετά μεγαλύτερες από τις ημέρες, κάνει την ατμόσφαιρα και την επιφάνεια να απορροφούν όλο και λιγότερη ενέργεια από τον Ήλιο. Έτσι, η μέση θερμοκρασία του ημισφαιρίου πέφτει ολοένα και περισσότερο. Γι αυτό, έχει καθιερωθεί να θεωρούμε το χειμερινό ηλιοστάσιο ως την αρχή του χειμώνα.

Η διάρκεια της ημέρας είναι η μικρότερη του έτους, μόλις 9 ώρες και 16 λεπτά και αντίστοιχα η διάρκεια της νύχτας είναι η μεγαλύτερη: 14 ώρες και 28 λεπτά. Αρχίζει δηλαδή το φως να νικάει το σκοτάδι. Τις μέρες αυτές, γεννιέται το φως. Γι’ αυτό και σε όλες τις θρησκείες της Γόνιμης Ημισελήνου (Ασσυριακές, Βαβυλωνιακές, Σουμεριακές, Ακκαδικές κλπ), στη διάρκεια της γεωργικής επανάστασης, κάποιος θεός του φωτός γεννιέται τις μέρες αυτές… Οι μονοθεϊστικές θρησκείες περιέβαλαν τον δικό τους θεό με τις ίδιες σχεδόν θεολογικές και τελετουργικές πρακτικές, καθώς με αυτό τον τρόπο θα ήταν πιο ευχερής η επικράτησή τους. Η πρώτη γνωστή μονοθεϊστική προσπάθεια (γραπτό κείμενο) έγινε από τον Φαραώ Ακενατόν (1351–1334 πΚΧ) στην Αίγυπτο, που προσπάθησε να επιβάλλει τον ήλιο Ατόν – Ρα σαν τον μόνο θεό, που έπλασε τα πάντα πάνω στη γη. Σύμφωνα με τους εβραϊκούς μύθους, την εποχή αυτήν υπήρχαν στην Αίγυπτο οι Εβραίοι αιχμάλωτοι. Στη συνέχεια έφυγαν και ιστορικά εντοπίζονται στη γη τους γύρω στο 1200 πΚΧ. Είναι φυσικό να μετέφεραν πολλές ιδέες και θρησκευτικές συνήθειες από την Αίγυπτο και να τις έπλασαν σαν δικές τους. Μια από αυτές, είναι και ο μονοθεϊσμός. Εκτός τον Ιουδαϊσμό, οι υπόλοιπες μονοθεϊστικές θρησκείες που ακολούθησαν (Χριστιανισμός, Ισλαμισμός, Σιχισμός, Μανδαϊσμός κλπ), βασίστηκαν στις ιδέες αυτές. Και στην προσπάθειά τους να επιβληθούν, έκαναν το προφανές. Προσέλαβαν πληθώρα ιδεών και γιορτασμών, από την φυσική θρησκεία του ανθρώπου, τον παγανισμό, τις μετάλλαξαν μερικώς και τις πλάσαραν σαν καινούργιες, δικές τους… Και το κάνουν μέχρι σήμερα!

Η επιλογή της 25ης Δεκέμβρη σαν μέρα του Ιησού, έγινε από τον Πάπα Ιούλιο τον πρώτο (Papa Giulio I, από 6/2/337 έως 12/4/352) τον 4ο αιώνα επειδή εκείνη η ημερομηνία συνέπιπτε με τα παγανιστικά τελετουργικά για το χειμερινό ηλιοστάσιο. Η πρόθεσή του ήταν να αντικατασταθεί ο ειδωλολατρικός εορτασμός με τον Χριστιανικό.

Γιορτάσαμε, λοιπόν, όπως γιορτάζουν οι άνθρωποι το ίδιο φαινόμενο εδώ και χιλιάδες χρόνια… Μας συνεπαίρνει η ιδέα της συνειδητοποίησης της ενότητας του ανθρώπου με τη φύση! Και όλοι αυτοί οι μαντραχαλάδες που βλέπουμε στις ταινίες, ή στα μαγαζιά της αγοράς, με τις κόκκινες στολές και τα γέλια τους «Χο! Χο! Χο!» κι αυτοί λοιπόν οι κύριοι, γιορτάζουν ό,τι όλοι μας, το χειμερινό ηλιοστάσιο. Ίσως όμως να μη το ξέρουν!

Καταλαβαίνεται πως τούτο που λέω δεν μπορώ να το αποδείξω. Έχω ισχυρές ενδείξεις, αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω. Ένας επιστήμονας των κοινωνικών επιστημών δεν έχει αυτό το άγχος. Γνωρίζει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι θεωρίες του δεν μπορούν να θεμελιωθούν με θετικές αποδείξεις, όπως στη Φυσική ή τη Χημεία. Στην περίπτωσή μας, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω ότι η γιορτή των Χριστουγέννων δεν είναι τίποτε άλλο από την παλιά-καλή γιορτή του Ηλιοστασίου, που γιορτάζεται από την εποχή ακόμη που ο άνθρωπος είχε απλά μια ενστικτώδη επαφή με τα φυσικά φαινόμενα…

Θυμάμαι π.χ. ότι με το εκλαϊκευμένο βιβλίο του Εμελιάν Γιαροσλάβσκι (Емельян Михайлович Ярославский, 19/2[3/3]/1878, 4/121943) «Πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν οι θεοί και οι θεές» (Как родятся, живут и умирают боги и богини, Москва, 1923), μάθαμε ότι για περισσότερα από καμιά τετρακοσαριά περίπου χρόνια οι χριστιανοί δεν «ήξεραν» ότι ο γιος του θεού τους γεννήθηκε το Δεκέμβρη! Και παραθέτει ένα σωρό στοιχεία που ενισχύουν τη θέση ότι ο γιορτασμός των Χριστουγέννων την 25 Δεκέμβρη είναι ένα από τα αποτελέσματα της πολιτιστικής λεηλασίας παλαιότερων παραδόσεων, της λεηλασίας η οποία συνόδευε πάντα κάθε φάση εξάπλωσης του Χριστιανισμού!

Με κάποιους θρησκευόμενους φίλους που συζητούσαμε το Σάββατο, μου έλεγαν: «έστω αυτό που γιορτάζουμε είναι το χειμερινό ηλιοστάσιο. Τι σε πειράζει εσένα αν κάποιος το συμβολίζει με τη γέννηση του Ιησού, του Άδωνι ή του Μίθρα;» Εννοείται πως δεν με πειράζει το τι θέλει να πιστεύει ο καθένας. Αρκεί να το πιστεύει για την πάρτη του! Βρίσκω πολύ γλυκό το ότι η μικρή μου φίλη Αλκυόνη πιστεύει στις νεράιδες. Δεν θα μπορούσα με κανέναν φυσικό τρόπο να της αποδείξω ότι όλα αυτά υπάρχουν μόνο στη φαντασία της. Με τη διαφορά ότι η μικρή που πιστεύει στις νεράιδες, δεν θα απαιτήσει να έχει έλεγχο πάνω στη ζωή μου, δεν θα προσπαθεί να πείσει εμένα και τα παιδιά μου ότι αν δεν ζήσουμε όπως θέλουν οι νεράιδες, θα καίγονται στο αιώνιο πυρ… Αυτή είναι η διαφορά λοιπόν και γι’ αυτό ακριβώς δεν είναι προβληματικά τα fan-club του… Πήτερ Παν, σε αντίθεση με τα θρησκευτικά ή κατηχητικά σχολεία όποιων θρησκειών!

Η θρησκευτική «ιστορία των Χριστουγέννων» από παιδί με προβλημάτιζε, με τη σφαγή των νηπίων (σήμερα θυμίζει η ιστορία αυτή στη σφαγή των παιδιών της Παλαιστίνης), την ιστορία με το στάβλο (χειμωνιάτικα!) και φυσικά με κείνο το απίστευτο με το άστρο που… καθοδήγησε τους «μάγους»! Ενώ άλλες Χριστουγεννιάτικες ιστορίες όπως του Ιρλανδού μυθιστοριογράφου, ποιητή, δραματουργού και κριτικού Όσκαρ Ουάιλντ (Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde, 16/10/1854 – 30/11/1900) ή του Άγγλου μυθιστοριογράφου Τσαρλς Ντίκενς (Charles Dickens, 7/2/1812 – 9/6/1870) μου αρέσουν! Δεν είναι ωραίο που, για μερικές έστω μέρες, δεν σε κοιτάνε σαν μαλάκα ηλίθιο όταν μιλάς για αλληλεγγύη, για ειρήνη στον κόσμο, για να μην πεθαίνουν τα παιδιά από την πείνα και τον πόλεμο, όταν ζωγραφίζεις ταράνδους, ξωτικά και ένα γελαστό γεράκο που φέρνει δώρα στα παιδιά;… Θα έπρεπε οι άνθρωποι να υπάρχουν ο ένας για τον άλλον όλον τον χρόνο και όχι μόνο στα λόγια και μόνον τις μέρες (κι αν!) που τους λένε ότι γεννήθηκε ο θεός τους. Θα έπρεπε να βιώνουν την αλληλεγγύη για να είναι άνθρωποι, και όχι να γίνονται «φιλάνθρωποι» για να μην τους αποστείλει ο θεός τους στα… υπόγεια καζάνια που βράζουν!

Γιορτάσαμε λοιπόν το Σάββατο, το Ηλιοστάσιο! Που είναι πραγματικό αστρονομικό φαινόμενο, που σου προκαλεί απίστευτο δέος αν μπεις στον κόπο να προσπαθήσεις να το καταλάβεις. Η ανάγκη για μεταφυσική πίστη προέκυψε σαν αποτέλεσμα του δέους που αισθάνεται ο άνθρωπος μπροστά στη διαπίστωση ότι δεν μπορεί να ελέγξει τη ζωή του —πολύ περισσότερο τη φύση. Για να μπορέσει να κερδίσει αυτόν τον έλεγχο δεν χρειάζεται μόνο να μάθει για τις τροχιές των πλανητών, την κίνηση του ήλιου, την κλίση του άξονα της Γης, αλλά κυρίως πρέπει να αγωνιστεί ενάντια στον παραλογισμό στον οποίο οικοδομείται η κοινωνία μας. Ένας καλός τρόπος να γιορτάσει κανείς το ηλιοστάσιο είναι ο αγώνας για μια δίκαιη κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση! Φυσικά, δεν αποκλείω τις καλές παρέες, ένα καλό βιβλίο, έναν νόστιμο μεζέ, κανένα ωραίο τραγουδάκι και βραδινή φωτιά σε μια χειμωνιάτικη παραλία…